Inleiding

Ons kleine landje heeft heel wat biodiversiteit te bieden: een uniek en divers natuurlandschap, met plaats voor waardevolle ecosystemen en verrassend veel soorten. Hieronder vind je een beknopt overzicht van de biodiversiteit in België. Voor een uitgebreider overzicht kan je hier gratis de brochure ‘Biodiversiteit in België: Een overzicht’ downloaden.

In de linkerkolom vind je tekst en eventueel links naar extra informatie binnen deze website. De rechterkolom bevat links naar gerelateerde websites en afbeeldingen. Van de meeste afbeeldingen kan je een grotere versie bekijken door op het prentje te klikken.

Reliëf en landgebruik

België kan ruwweg worden opgesplitst in drie zones:

• een vlak en veelal zanderig noorden (Laag-België), waar intensieve landbouw en veeteelt domineren;
• een golvend centraal gedeelte met vnl. lössbodems (Midden-België), met vooral in het westen en rond de grote steden veel industrie en in iets mindere mate landbouw;
• een heuvelachtig tot bergachtig zuiden met rotsige of verweerde bodems (Hoog-België), waar bosbouw en een minder intensieve landbouw het landgebruik domineren.

Uiteraard is dit maar een veralgemening. Elk van deze zones vertoont een veelheid aan landschapselementen, natuurlijke (rivieren, duinen, heuvels, valleien, ...) en door de mens aangelegde (weiden, heggen, vijvers, ...), die leiden tot een hoge verscheidenheid aan habitats voor fauna en flora.

Klimaat

Algemeen kent België een gematigd, door de zee beïnvloed klimaat. De jaargemiddelden in Ukkel, thuishaven van het Koninklijk Meteorologisch Instituut, bedragen tegenwoordig 9,8°C en 802 mm neerslag. In de Hoge Venen, gelegen in het zuidoosten van ons land, heerst een continentaal klimaat met warmere zomers en strengere winters. Zeer in het algemeen geldt: hoe hoger de ligging van een gebied, hoe lager de temperatuur en hoe overvloediger de neerslag.

Lokale fenomenen vergroten verder de verscheidenheid aan habitats. Zo wordt de meest zuidelijke tip van ons land, Belgisch Lotharingen, ook wel de Belgische Provence genoemd, vanwege de naar het zuiden gerichte, warme hellingen. Hier worden vaak soorten aangetroffen die vooral meer zuidelijk leven.

België ontsnapt echter niet aan de globale klimaatverandering, en steeds meer wordt de impact op de biodiversiteit duidelijk.

De belangrijkste ecosystemen in België zijn de loof- en naaldbossen, gras- en weilanden, heiden en duinen, vennen en moerassen, meren en rivieren, zonder het Noordzee-ecosysteem te vergeten.

De verspreiding van deze ecosystemen varieert naargelang de landsdelen. Zo komt zowat 80% van de Belgische bossen voor in Wallonië, waar bijna een derde van het grondgebied is bebost. In het Brussels Gewest is de oppervlakte bos beperkt. Toch speelt ze, dankzij het Zoniënwoud, een belangrijke rol als groene long van de hoofdstad. Het noorden van België wordt gekenmerkt door gras- en akkerland, heiden en duinen.

Heel wat Belgische ecosystemen zijn van grote betekenis voor de Belgische én Europese biodiversiteit, zoals de Vlaamse Banken in de Belgische Noordzee, het Zwin, de moerassen van Harchies, natuurparken zoals dat van de Hoge Venen-Eifel en grotten van wetenschappelijk belang zoals de grotten van Bohon in Durbuy. Belgische habitats als de kustduinen, veenbossen, hoge venen, kalkhoudende moerassen en kalkrijke graslanden zijn zeldzaam in Europa, en dienen dan ook met alle middelen te worden beschermd.

Het kleine België comprimeert dus heel wat unieke ecosystemen. Die herbergen dan weer 36 000 bekende soorten, waaronder 22 500 dieren, 7 000 planten en 6 500 zwammen. En dan te weten dat er naar schatting zo’n 19 000 soorten leven die nog niet werden waargenomen… België Biodivers? Zeker weten!

Dieren

In België zijn er ongeveer 22 500 diersoorten beschreven (zie tabel). Wetenschappers verwachten echter dat een groot aantal soorten nog niet werd waargenomen, en dat het totaal aantal soorten dieren wel eens tot meer dan 35 000 zou kunnen oplopen. Zowat een derde van onze fauna is dus nog niet gekend!

Minder goed nieuws is dat een groot aantal van deze diersoorten in meerdere of mindere mate wordt bedreigd. Soorten als de tuimelaar, steur, geelbuikvuurpad en Europese treksprinkhaan komen niet meer voor in ons land, en vele andere soorten lijken dezelfde weg op te gaan, zoals de boomkikker, otter, wrattenbijter en het gentiaanblauwtje.

De belangrijkste bedreigingen zijn (een combinatie van) de vernietiging en versnippering van leefgebieden, verontreiniging en eutrofiëring, klimaatverandering en de druk van recreatie en toerisme. Niet te onderschatten zijn ook de ‘nieuwe’ soorten in België: soorten die normaal elders in de wereld voorkomen en op de één of andere manier hier zijn terechtgekomen. Wanneer deze soorten dominant of agressief zijn, vormen ze een bedreiging voor de inheemse biodiversiteit. Voorbeelden van zo’n invasieve exoten zijn de muskusrat, Aziatische grondeekhoorn, halsbandparkiet en het Aziatisch veelkleurig lieveheersbeestje.

Planten

Tamme kastanje en wilde gagel, grove den en fijn bekermos, tongvaren en darmwier: Belgische planten vind je in heel wat uiteenlopende vormen, kleuren en maten. Er zijn in België zowat 7 000 verschillende soorten planten waargenomen (zie tabel); naar schatting zijn er nog zo’n 2 000 planten nog niet geregistreerd.

In tegenstelling tot bijvoorbeeld zwammen en algen zijn de meeste plantengroepen goed bestudeerd. Vooral over de bloeiende planten, naaldbomen, varens, mossen en korstmossen bestaat er heel wat kennis.

Net als bij de dieren is een derde tot de helft van de plantensoorten in België bedreigd. Vooral de vernietiging en versnippering van habitats, drainage, intensieve landbouw, bodem- en luchtvervuiling vormen de belangrijkste bedreigingen. Soorten zoals de kleine wolfsklauw, moerasorchis, kleine maanvaren en perzikbladig viooltje zijn reeds verdwenen. Andere zoals de bonte paardestaart, honingorchis, nachtkoekoeksbloem en draadgentiaan staan op het punt te verdwijnen.

Ook hier steekt het probleem van invasieve soorten de kop op: Japanse duizendknoop, reuzenberenklauw en Amerikaanse vogelkers zijn maar enkele van de ‘agressievelingen’ die het onze inheemse biodiversiteit moeilijk maken. In Vlaanderen is de lijst waargenomen exoten zelfs bijna even lang als de lijst inheemse planten…

Zwammen

Paddenstoelen spelen niet alleen een belangrijke rol in heel wat sprookjesverhalen; ze zijn vooral de basis van vele voedselketens en spelen een essentiële rol in natuurlijke processen als humusvorming.

De Belgische mycologen (wetenschappers die zich bezighouden met de studie van zwammen) ontrafelen stukje bij beetje de mysteries van deze groep, maar toch tast men nog in het duister over heel wat zwammengroepen. Tot nu toe zijn er zo’n 6 500 soorten paddenstoelen bekend, maar daar zouden er naar schatting nog zeker 3 000 moeten bijkomen.

Zwammen kampen met vernietiging en versnippering van habitats, verdroging, verzuring en eutrofiëring: meer dan 500 soorten staan op de Rode Lijst. Soorten als de oranje ridderzwam, gesluierde dame en het gesteeld veenknoopje zijn al uitgestorven in België, en heel wat andere soorten staan op het punt hen achterna te gaan.

Micro-organismen

Met micro-organismen worden organismen aangeduid die te klein zijn om met het blote oog te zien, zoals bacteriën, protozoa of oerdiertjes, eencellige algen en schimmels (zoals gisten).

Alhoewel micro-organismen een fundamentele rol spelen in ieder ecosysteem, is er in België weinig over geweten. Over de verscheidenheid van bacteriën in België is zo goed als niets bekend. Wel zijn er zo’n 300 blauwwieren bekend. Van de oerdiertjes wordt slechts een klein aantal groepen bestudeerd, zoals de schaalamoeben, wimperdiertjes en foraminiferen; een juiste schatting van het aantal is onmogelijk wegens een te geringe kennis.